İç denetim, bir kurumun faaliyetlerini geliştirme amacıyla o faaliyetlere değer katmayı sağlamayı amaçlayan bağımsız ve tarafsız güvence ve danışmanlık faaliyetleridir.
İç denetimin amacı
İç denetimin temel amacı; kurum faaliyetlerini geliştirmek, iyileştirmek ve onlara değer katmaktır.
Bir firmada iyileştirme ve reorganizasyon çalışmaları yapmak için ilk olarak aksayan yerler tespit edilir. Bu aksayan noktaların tespit edilmesi, gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmalarının sala hiyeti açısından önem arz eder. Tespit (Check up) çalışmalarını gerçekleştirilecek birim ya da danışmanın iç denetim bilgisinin doğru teşhis ve sonrasında uygulanacak tedavi yöntemleri için yeterli seviyede olması önemlidir. İç denetim, firmada aksayan noktalar için nereye daha fazla odaklanılması gerektiğini resmeder, önünüze koyar.
Uygunluk denetimi, bir duruma uygunluğu denetlemektir. Uygunluk denetimi, bir kurumun, şirketin yönetilmesi esnasında karşısına bu yönetimi kolaylaştıracak araçlar olarak çıkan olgular, kurallar, mevzuatlar, yönergeler, talimatlar, prosedürler, bir işin veya sürecin nasıl yapılması gerektiğini anlatan dökümantasyonlardır. Bu dökümantasyon sadece dökümante olması bir oluş biçimidir. Esas önemli olanı uygulamaya geçmiş halleridir. Bu dökümantasyonlar, şirketin nasıl yönetilmesi ve işlemesi gerektiğini belirten ve her alanda (spesifik süreç ve departman değil) bütün operasyonel süreçleri ilgilendiren mevzuatın ve bu mevzuatta tanımlanan uygulama adımlarının ne derece o mevzuata uygun olarak gerçekleştirildiğini, ne derece farklı olarak gerçekleştirildiğini, nerelerde tıkanıklıklar olduğunu, nelerin mevzuata göre farklı yapıldığının tespit edilmesi bu tespitin gerekçelendirilmesi, örneklendirilmesi ve bu örneklendirilmenin de neticesinde somut iyileştirme önerilerinin sunulmasıdır.
Performans denetimi, neyin işe yarayıp neyin işe yaramadığını belirleyen bir programı analiz etmek için kullanılan bir araçtır. Olumlu değişiklikler üretebilir, hataları vurgulayabilir ve paradan tasarruf edebilir. Bu araç genellikle devletin hesap verebilirliği için teşvik edilir veya kullanılır. En iyi sonuçlar için, incelenen kurum veya programla ilgili olmayan denetçiler tarafından yapılmalıdır.
Bir programın geliştirilmesi ve uygulanması, mutlaka amaçlarına ulaşıldığı veya başarının mümkün olduğu kadar etkili bir şekilde gerçekleştirildiği anlamına gelmez. Performans denetimi, belirli bir programın durumu hakkında karar vermek ve değerlendirmek için kullanılan bir araçtır. Düzgün bir şekilde yürütülmesi için performans denetiminden önce belirlenmiş standartlar bulunmalıdır. Tedbir görevi gören standartlar, hükümet veya program geliştiricileri gibi bir dizi kaynaktan elde edilebilir.
Kurum tarafından istihdam edilen veya söz konusu programa aktif olarak dahil olan bireyler geliştirme standartlarına katılabilirler, ancak bunların gerçek performans denetim sürecine dahil olmaları tavsiye edilmez. Denetimi genel olarak denetçi olarak adlandırılan kişiler, bağımsız ve önyargısız hareket edebilmelidir. Aksi takdirde, performans denetiminin bütünlüğü ve etkinliği tehlikeye girebilir.
Performans denetimi yapılırken genel olarak analiz edilen en az iki faktör vardır. Öncelikle, bir programın etkili olup olmadığının belirlenmesi genellikle büyük bir konsantrasyon alanıdır. Denetlenmeyen bir program, herhangi birisinin hedeflerine ulaşılıp ulaşılmadığına veya bu yönde bir ilerleme olup olmadığına dair bir ölçüt olmadan kimsenin çalışmadığı uzun bir süredir çalışabilir. Bazı durumlarda, bir programın başarılı olmadığına, ancak neden belirlenemediğine dair göstergeler olabilir.
Verimlilik, genellikle bir performans denetiminin bir başka önemli odak noktasıdır. Bir program etkisiz ise, kaynaklar sonuçsuz kullanıldığı için neredeyse kesin olarak verimsiz sayılır. Bununla birlikte, bir program amacına ulaşıyor olabilir, ancak bunu gereksiz maliyetlerle yapıyor olabilir. Genellikle performans denetiminin bir avantajının tasarrufla sonuçlandığı söylenir. Bunun nedeni, denetimin atık olup olmadığını ve varsa nasıl meydana geldiğini belirlemenize yardımcı olabilir.
Mali denetim, salt biçimde sayılara odaklanır. Her kurum-şirket neticede bir kar içgüdüsü ile veya bir finansal başarıya ulaşma içgüdüsü ile kurulur ve bu yolda hedefler koyar, operasyonu nu yürütür ve bu yolda çaba gösterir. Bu çabanın karşılığının alınıp alınmadığını da gösteren, finansal-mali verilerdir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir; şirketin ciro, yıllık satış gelirleri verileri, mali yapı verileri, nakit akışı verileri, karlılık verileri, mali tablo verileri gibi. Aynı zamanda şirketin borç alacak durumu, borçlarının ne kadar çevrilebileceği, kısa-uzun vadeli borç oranları gibi çok çeşitli mali verilerin bir bileşkesi sonucu şirket, faaliyetlerini yürütür ve başarının ortaya çıkıp çıkmadığını gözlemleyebilir. Tüm bu mali verilerin hem üst bakış açısında hem de her birinin alt kırılımlarında, doğruyu yansıtıp yansıtmadığı, gerçek manada o verilerin sağlıklı olup olmadığı, o verilerin sağlıklı olsa bile sonuca etki etmesi anlamında doğru uygulanıp uygulanmadığı, bunların nihai ölçüde gerçek operasyonlarla örtüşüp örtüşmediği ve mali anlamda denetlemeyi kendine hedef koyan iç denetim türüne mali denetim denir.
